تعطیلات نوروز فرصت تماشای عظمت و اصالت تمدن ایرانی در قم / پیدایش هزاره گمشده تاریخ شرق باستان در قم

به گزارش موج رسا; استان قم به عنوان یکی از مهمترین قطب های گردشگری، داری جاذبه های توریستی ، تاریخی و مذهبی متعددی است که برای بسیاری از مردم کشور کاملا شناخته شده نیست اما هر ساله گردشگران زیادی از سراسر جهان به قم سفر می کنند، شگفتی هایی که تنها در قم می توان یافت.

استان قم بیش از ۳۵۰ اثر ثبتی در فهرست آثار ملی اعم از مساجد، کاروان سراها، قلعه‌ها و محوطه‌ها، خانه‌ها و آب‌انبارهای تاریخی دارد.

حرم مطهر

حرم حضرت معصومه (س) از مهم‌ترین مکان های دیدنی و زیارتی قم است که بعد از حرم امام رضا (ع)، دومین جاذبه مهم مذهبی ایران شناخته می‌شود. این حرم محل دفن چهره‌های سرشناس و مهم تاریخ ایران همچون پروین اعتصامی، شهید مطهری، علامه طباطبائی، آیت‌ الله بهجت و تعدادی از شاهان صفوی و قاجار است که در کنار زیارت مرقد حضرت معصومه (س) می‌توانید بازدیدی از آن‌ها داشته باشید، تزیینات بسیار چشم‌نواز حرم از کاشی‌کاری‌ تا آینه‌کاری‌های ظریف برای هر ببینده‌ای جذاب است،

              
جمکران

بنا به گفته  میرزا حسین نوری، محدث شیعه قرن چهاردهم، مسجد جمکران به دستور امام زمان(عج) و به‌دست شخصی به نام ابوالحسن از علمای قم بنا شده است، قدیمی‌ترین کتیبه موجود، به تعمیر آن در سال ۱۱۶۷قمری اشاره دارد. برای مسجد جمکران، اعمال عبادی مخصوصی ذکر شده است؛ از جمله دو رکعت نماز تحیت مسجد و دو رکعت  نماز امام زمان. محدث نوری این اعمال را به امام زمان نسبت داده  و از او نقل کرده که «مردم به این مکان رغبت کنند و آن را عزیز بدارند». چنانکه او نوشته، کسی که این چهار رکعت نماز را در مسجد جمکران به جا بیاورد، مانند کسی است که در کعبه نماز خوانده است، شیخ عباس قمی به نقل از او در مفاتیح الجنان ذکر کرده است.



تیمچه فرش
تیمچه  قم مربوط به دوره قاجار است و در داخل راسته بازار واقع شده است، سقف تیمچه قم بزرگترین سقف ضربی ایران به شمار می‌آید، این بنا از آثار ارزشمند هنری ومعماریایران است که توسط  استاد حسن قمی مشهور به معمارباشی در سال ۱۲۶۱ هجری خورشیدی طراحی و اجرا شده است.

تیمچه بازار قم را برای تجارت فرش ساخته‌اند؛ احداث طاق تیمچه بزرگ با دهانه ۱۶ متر و ارتفاع ۱۵ متر از جمله شاهکارهایی است که با تیمچه امین‌الدوله در کاشان برابری می‌کند، تیمچه بازار قم برای تجارت فرش ساخته شده و امروزه فرش مهمترین محصول صناعی و فروش این تیمچه است به‌طوری که قم به‌عنوان پایتخت فرش ابریشمی ایران و جهان شناخته شده است.



تپه قلی درویش
وجود محوطه باستانی  تپه قلی درویش که مربوط به عصرآهن است در ورودی بلوار انتظار در نزدیکی مسجد جمکران کنار بنای منسوب به امام زاده جعفر غریب(ع)  نشان دهنده قدمت و تاریخ قم است  به گفته کارشناسان باستان شناسی اکتشافات باستانی در محوطه قلی درویش قم،بیانگر پیشینه ۷ هزار ساله این شهر است.

در باستان شناسی کل ایران و شرق باستان در اواسط هزاره دوم مدرکی در طول تاریخ وجود ندارد کاوشگران در زمان کاوش از منطقه قلی درویش باور نمی‌کردند که مدارکی بین ۱۸۰۰ تا ۱۵۰۰  قبل از میلاد پیدا کند هزاره ای که در تاریخ گم است.
معماری مسکونی جوامع ساکن در قلی‌درویش، فضای نیایشگاهی، کوره‌های ذوب فلز و صنایع دستی کوچک و سفالی از جمله آثار به‌دست آمده از این منطقه است. در تپه قلی‌درویش ساختار شهری دوره عصر آهن نیز کشف شده‌است. مجموعه مدارک به‌دست آمده از قلی‌درویش از جمله ساختارهای معماری، مهرهای استوانه‌ای، پلمپ‌های در خمره، توکن‌ها و قطعه سفال مهرزده، شواهد بسیار ارزشمندی از پیچیدگی‌های فرهنگی را ارائه داده‌است.



بیت النور

بَیْت‌ُ النّور محل اقامت و عبادتگاه حضرت معصومه(س) در  قماست که در همین مکان یافتند این مکان که در اصل، خانه موسی بن خزرج بود و بعد از وفات حضرت معصومه(س) وقف شد، به نام محراب یا معبد فاطمه(س)، بیت النور و بقعه ستیه نامیده می‌شود و در سال‌های بعد در اطراف آن مسجد و مدرسه‌ای به نام مدرسه ستیه بنا گردید. تولیت این مکان برعهده سادات میره‌ای است و هر ساله در سال‌روز ولادت، وفات و روز ورود حضرت معصومه به قم در این مکان مراسم مخصوصی برگزار می‌گردد.


کوه خضر

کوه خضر نبی از مکان دیدنی قم است و در ۶ کیلومتری مرکز شهرستان قم به سمت جنوب و در نزدیکی شهرک بنیاد قرار دارد،طبق اظهار نظر مورخان و باستان‌شناسان، به نظر می‌رسد که در حدود ۳ هزار سال پیش، در قله‌ کوه خضر غاری وجود داشته که احتمالا محل نیایش و عبادت حضرت خضر نبی (ع) بوده است. غاری که امروزه به مسجدی کوچک تبدیل شده است. البته در دورانی که شهرستان قم مانند امروز گسترش نیافته و تا دامنه‌ این کوه پیشروی نکرده‌ بود، بسیاری از عارفان، زاهدان و سالکان از این مکان به عنوان مکانی امن و خلوتگاهی روحانی و معنوی برای انجام عبادات عاشقانه و عارفانه‌ی خود بهره می‌بردند.

عمر طولانی و عدم فوت حضرت خضر نبی (ع) تا دمیده شدن در صور، از مهم‌ترین ویژگی‌های ایشان است که در برخی از احادیث ائمه‌ی اطهار، نقل قول‌ها و صحبت‌های عالمان دینی و مذهبی مشاهده می‌شود. همچنین، طبق مندرجات برجای‌مانده در کتاب‌های حدیث، به نظر می‌رسد که وی در مراسم عید غدیر خم که در این سرزمین رخ داد، در مجالس سوگواری حضرت پیامبر اکرم (ص) و در هنگام شهادت امیرالمومنان حضرت علی (ع) حضور یافته است. در حدیث معتبر  از حضرت علی (ع)، احداث مسجدی در جوار کوه خضر نبی عنوان شده است که مکانی برای یاران خاصه‌ی حضرت مهدی (عج) است.



دیر گچین

این مجموعه‌ی تاریخی از جاهای دیدنی قم است و در مرکز پارک ملی کویر، مسیر قدیم جاده‌ی قم به ورامین یا ساوه به ورامین و گرمسار و در ۸۰ کیلومتری از مرکز استان قم قرار دارد.

قدمت کاروانسرای دیر گچین که بزرگترین کاروانسرای ایران و معروف به مادر کاروانسراهای ایران است، ساسانی بوده است. این بنا در دوران سلجوقی و صفوی  بازسازی و مرمت شده و در دوره قاجار نیز بخش‌هایی به آن اضافه شد. این بنای تاریخی از قدمت و پیشینه‌ای ۱۷۵۰ ساله برخوردار است که مقارن با حکومت اردشیر ساسانی خواهد بود.

مساحت کاروانسرای دیر گچین حدود ۱۲ هزار هکتار است که از وسعت و فضایی مطلوب و مناسب برای استقرار کاروانیان در دوران رونق خود برخوردار بوده است. سازندگان این مجموعه‌ی عظیم، بخش‌های مختلفی از جمله چندین برج، مسجد، حیاط خلوت، آسیاب سنگی، حمام شامل گرمخانه و خزینه، ورودی، هشتی، ایوان، اتاق، حجره، شترخوان، فضای اقامتی و دکان‌های خرید و فروش کالا را برای بنا در نظر گرفته‌اند. البته در خارج و در مجاورت بنا می‌توان آتشکده، کوره‌ی آجرپزی، آب‌انبار و قبرستانی را مشاهده کرد که با در نظر گرفتن مساحت این بخش‌ها، وسعت کاروانسرا به ۱۹ هزار هکتار خواهد رسید. در اطراف این مجموعه‌ی ارزشمند نیز دیواری به شکل هندسی مربع کشیده شده است که هر ضلع آن، از ارتفاعی بالغ بر ۵ متر، عرض ۱ متر و طول ۸۰ متر برخوردار است.



خانه تاریخی زند

خانه تاریخی زند قم یکی از خانه های تاریخی ایران در شهر و استان قم است، که با نام موزه مردم شناسی قم نیز شناخته می‌شود، خانه زند قم یکی از خانه‌های قدیمی این شهر بوده که در مرکز بافت قدیم شهر قرار دارد. این خانه در محله‌ای قدیمی به نام محله چهار مردان و در کوچه‌ای قدیمی به نام کوچه قلعه احداث‌شده است. قدمت این خانه به اواخر دوره قاجاریه و در حدود 130 سال قبل بازمی‌گردد.

خانه زند قم مربوط به دوره قاجاریه است. این خانه از معماری سبک قاجاری پیروی می‌کند و شامل سه بخش شاه‌نشین اول، شاه‌نشین دوم و بخش خدمه است. بر اساس شاخصه معماری دوران قاجار این خانه نیز فقط از خشت و آجر ساخته‌شده‌اند.
در قم خانه‌های تاریخی زیادی وجود دارند. بیشتر این خانه در اطراف حرم حضرت معصومه قرار دارند و از این خانه‌ها می‌توان به خانه‌های حاج قلی خان، خانه ملاصدرا، خانه حائری، خانه یزدان پناه، خانه آیت الله بروجردی، خانه شاکری (حاج عسگر خان) و خانه سید حاجی روحانی و خانه زند قم اشاره کرد.


امامزاده سید علی

امامزاده سید علی معروف به شاه سید علی (ع) از نوادگان حضرت عباس (ع) یکی از امام‌زادگان مدفون در قم است، این امامزاده که به ابوالفضل قمی ها شناخته می شود، مورد توجّه خاصّ مردم است و همواره زائران بسیاری دارد و مردم کرامات فراوان از محضر او دیده‌اند.

نسل امام علی علیه‌السّلام از همسرش‌ ام البنین(س) تنها از طریق عبیدالله بن عباس(ع) استمرار یاف، بیشتر نوادگان حضرت عباس(ع) در عربستان و کشورهایی مانند عراق، مصر، اردن و ترکمنستان پراکنده‌اند که از ایشان برخی در دانش و ادب و شعر و حدیث سرآمد دوران خویش بوده‌اند، امامزاده سیده علی علیه السلام در بلوار ۱۵ خرداد قم، در میدان شاه سید علی(ع) واقع شده است.



پروین اعتصامی
قبر پروین اعتصامی شاعر ایرانی که به عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» از او یاد شده‌ است در مقبره خانوادگی ایشان در حرم حضرت معصومه (س) قم قرار دارد،  به پاس قدردانی از زحمات چندین ساله‌ی این شاعر بزرگوار در حیطه‌ی ادبیات، مقبره‌ای زیبا و باشکوه در حرم مطهر حضرت معصومه (س) در صحن امام رضا (ع) بنا شده است.



موزه فاطمی
موزه قم معروف به موزه فاطمی اولین موزه ملی کشو است، این موزه در آبان ماه سال ۱۳۱۴ شمسى در محوطه داخلى حرم مطهر و محل فعلى مسجد شهید مطهرى تأسیس گردید، در این موزه آثار تاریخی و ارزشمندی نگهداری می شود که در نوع خود بی نظیر است.

با توجه به عشق و ارادت فوق العاده اى که مردم کشورمان نسبت به خاندان عصمت و طهارت بالاخص بارگاه کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(س) دارند، همواره هدایاى ارزشمندى را به مرقد نورانى این بانوى بزرگوار تقدیم نموده اند، که خوشبختانه در چند ساله اخیر روندى رو به رشد داشته و در این ارتباط بیش از ده ها قلم اشیاى نفیس شامل قرآن هاى خطى، مسکوکات ادوار اسلامى، تابلوهاى نقاشى، ظروف سفالینه، آثار دستباف و سایر آثار هنرى به موزه اهدا شده است.



مدرسه جهانگیر خان

مدرسه جهانگیرخان یا جانی‌خان از مدارس علمیه حوزوی در قم است. این مدرسه که در مقابل مسجد جامع قم قرار دارد، دارای حیاطی کوچک است که بیست حجره آن را احاطه کرده و در جلوی هر حجره، ایوانی است که با مقرنس‌های گچی و آجری و کتیبه‌هایی به نام‌های الله و پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) تزیین شده است. در نام مدرسه و این‌که چرا به جهانگیرخان شهرت یافته، اختلاف است. این مدرسه در فهرست آثار ملی ثبت شده و دارای موقوفات فراوانی است.
فیض قمی در گنجینه آثار قم، بنای مدرسه را هم‎دوره بنای مسجد جامع و در اواسط قرن هشتم دانسته است.



مسجد امام حسن عسکری    
 
به روایتی  مسجد امام حسن عسگری بنا به دستور امام حسن عسگری(ع و به دست وکیل و نماینده آن حضرت احمدبن اسحاق قمی در قرن سوم هجری ساخته شده است. این مسجد همواره مورد توجه و عنایت علما و بزرگان بوده و در نوع خود از مساجد منحصر به فرد در دنیای اسلام است این مسجد در ۲۲ آذر ۱۳۵۵ش در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۳۱۲ به ثبت رسیده است، . از ویژگی‌های مسجد امام حسن عسگری (ع)  می توان به بنای جدید آن اشاره کرد که مربوط به کاشی‌کاری تمام قرآن کریم است.


مسجد جامع قم

مسجد جامع قم از مکان های دیدنی قم و از جمله مکان‌های  مسجد جامع قم از مکان های دیدنی قم و از جمله مکان‌های تاریخی مهم و ارزشمندی است که با به کارگیری اصول معماری ایران، از جلال و شکوه قابل توجهی برخوردار است، مسجد جامع در مرکز شهرستان قم و در خیابان آذر، محله‌ مسجد جامع و در نزدیکی دروازه‌ ری واقع شده است.

مسجد جامع قم، بنایی است با مساحتی حدود ۶ هزار متر مربع، که ساخت و احداث آن، در چندین دوره‌ زمانی مختلف، صورت گرفته است. معمار و طراح این بنای تاریخی، قسمت‌های متعددی از جمله سردر ورودی، صحن، ایوان‌، گنبدخانه و شبستان را برای آن در نظر گرفته است. به نظر می‌رسد بخش گنبدخانه‌ مسجد، قبل از دیگر قسمت‌های این اثر تاریخی، ساخته شده باشد. این مسجد این مسجد دو ایوانی دارای مقرنس کاری و کاشیکاری های ارزشمندی است .

در مورد قدمت و سال ساخت دقیق مسجد جامع قم، اظهارات و بیانات مختلفی وجود دارد. برخی از مورخین و باستان‌شناسان، تاریخ ساخت آن‌ را به قرن ششم هجری قمری و مقارن با حکومت پادشاهان سلجوقی می‌دانند. تعداد دیگری از تاریخ‌نویسان و کارشناسان مسائل تاریخی، بر این باورند که این مسجد در سال ۲۶۵ هجری قمری به همت و پیگیری ابوالصدیم حسن بن علی بن آم اشعری، احداث شده است.